İDEOLOJİK MİLLİYETÇİLİK VE ATATÜRK -2
İdeolojik milliyetçi olarak Atatürk’ü anlatmaya geçmeden önce onun “devlet adamı” olarak özellikleri üzerinde durmak istiyoruz:
Merhum hocamız Prof. Dr. Aydın Taneri, “Türk Devlet Geleneği” isimli, alanında ilk çalışma olan önemli eserinde; “Türklerde devlet ve hükümet başkanlarının kişilikleri” ni anlatırken bir devlet adamında şu dört niteliğin bulunması gerektiğini belirtmektedir:
“Kültür, mantık, erdem ve cesaret.” Ona göre, “bu niteliklerden yalnız birinin yokluğu hâlinde ‘devlet adamı’ gerçeği düşünülemez. Devlet yüksek kademelerindeki her görevli ‘devlet adamı’ değildir. Devlet adamlığı, belki de görevden uzaklaştıktan sonra, kamuoyunun ve araştırıcıların sorumlu posttaki kişi hakkında verdikleri hükümlerle kazanılır.”
Bu çerçevede M. Kemal Atatürk’ü değerlendirdiğimiz zaman o, daha Göktürk Kitabeleri’nden itibaren tanımlanan ve tasvir edilen, Kutadgu Bilig ve Siyasetnamelerle fikriyatı sürdürülen geleneksel Türk devlet adamı tipi içinde bir insandır.
Türk devletlerinin tamamında gördüğümüz tarihi Türk devlet anlayışının bütün temel ilkeleri ve devletin halkına dönük politikaları Atatürk tarafından takip edilmiştir.
Geleneksel Türk devlet değerleri Atatürk tarafından modern değerler ile örtüştürülerek hayata geçirilmiştir. Atatürk’ün devlet adamlığı kişiliği, öncelikle “devlet kuran bir devlet adamı” kimliği ile ortaya çıkmaktadır. Kurduğu devlet her bakımdan modern bir devlettir, merkezi/milli (üniter) bir devlettir, demokrasiyi hedefleyen laik bir cumhuriyettir, gerçekleştirmeye çalıştığı amaç bakımından bir hukuk devletidir. Yeni Türk devletinin çağdaş bir devlet oluşu onun saygınlığını sağlamış, milli ve milletlerarası hayatta değerini artırmıştır.
Milletlerarası camiada yeni bir devletin ortaya çıkması, kurulması sık sık rastlanan olağan şeylerden değildir. Yeni bir devletin kuruluşu hukuki ve siyasi yönden birtakım şartların gerçekleşmesini gerektirir.
Öncelikle devletin unsurları bakımından değerlendirecek olursak; toprak unsuru (ülke), insan unsuru (millet), politik örgütlenme (hükümet) ve hâkimiyet (iç ve dış) unsurlarının tam olarak varlığı yeni bir devlete hayatiyet kazandırır.
Milletlerarası camianın bir üyesi olabilmesi ve milletlerarası hukuktan yararlanması da onun diğer devletler tarafından tanınmasına bağlıdır. Yeni Türk devleti, çok zor şartlar altında kurulmuştur. Zorlukların başında devletin bir unsuru olması bakımından “ülke”nin sınırlarını tayin ve tayin edilen sınırlar içindeki ülkenin düşman işgalinden kurtarılması gelmektedir. Önce Erzurum ve Sivas Kongrelerinde ve sonra da Misak- ı Milli ile çizilen sınır, yeni kurulan devletin ülkesini; tarihi ve şerefli mazisi ile Türk milletinin “vatanını” ortaya çıkarmıştır. Bu sınırın gerçek ihtiyaçlara cevap verecek şekilde “Türklüğün Ata Yurdu” olarak belirlenmesi ve kurulmasında Atatürk başrolü oynamıştır.
Devletin insan unsurunu incelediğimizde, yeni Türk devletinin kuruluşunda “millet” önemli rol oynar. Yeni kurulan devlet, Türk milletine dayanan, milli bir devlettir. İnsan unsurunda tam bir kaynaşma, birlik ve dayanışma vardır. Atatürk, Türk milliyetçiliğini, Türk milli davasının temel taşı yaparak, milli duygu ve hasletleri tam bir olgunluğa eriştirmiştir. Türk milletin milli şuur, benlik ve kimliğini hissettirerek milli bir devlet kurmuştur.
Devletin düzen ve disiplini sağlayan; toplumu hukuk ilkeleri ile yönetmeyi düzenleyen ve devletin bütün unsurları ile uygulamalarının halka yansıyan yüzünü oluşturan “politik örgütlenme” kavramı bakımından Atatürk, yine yeni bir başlangıcı oluşturmuştur. O, “merkezi” bir devlet kurmuştur ki, bu tarihi, coğrafi ve jeopolitik şartlara uygun bir tercihtir. Milli devletin tabii bir destekleyicisidir.
Devletin hukuki ve siyasi bir varlık olarak üstün bir iktidara veya otoriteye sahip oluşunu ifade eden “hâkimiyet” (egemenlik) unsuru bakımından ise tamamen yeni ve çağdaş bir yapı ile karşı karşıya kalıyoruz. Çünkü padişah tarafından temsil edilen hâkimiyet, bu defa millileştirilmiştir ve millete ait olmuştur. Atatürk, devlet kuran bir lider olarak milli hâkimiyet prensibinin ilk işaretlerini veren, bunu Milli Mücadele’nin temel esası hâline getiren insandır.
Devlet sahip olduğu bu üstün iktidarı kullanırken yanı başında bu iktidara “ortak” veya iktidarını sınırlayıcı “başka bir varlık” tanımaz. Devlet iktidarının başka bir varlık (devlet veya milletlerarası teşekkül) tarafından sınırlandırılması veya bu iktidara ortak olma, devlet hâkimiyetinin dış görünüşü olan “bağımsızlıkla” bağdaşmaz. Osmanlı Devleti, yabancılara tanıdığı imtiyazlarla ve kapitülasyonlarla yarı bağımlı bir devletti. Ayrıca, Birinci Dünya Savaşı’nın mağlubiyeti devlet iktidarını da ortadan kaldırmıştı. Ülke parçalanmış ve işgal edilmişti. Milli Mücadele sonucu kazanılan zafer, bağımsız bir Türkiye gerçeğini bütün dünyaya kabul ettirmiştir. Vatan yabancı işgalinden kurtarılmış, yabancı imtiyazları kaldırılmış, kapitülasyonlar tarihe intikal ettirilmiştir. Lozan’da milletlerarası hukuk bakımından tanınan Türkiye Cumhuriyeti Devleti “tam bağımsız” bir devlet olmuştur.
O, kendisini olayların akışına uymaya zorunlu gören ve buna göre davranan bir ‘oportünist’ (fırsatçı) değil, olayların dışına ve üstüne çıkıp, olaylara kendi görüşünün, kendi inanışının biçimini veren bir insandır. O’nun diplomasisi, olaylarla beraber bir sürükleniş değil, olayları, kendi azim ve iradesi ile haklı ve doğru bir inanışın tabii sonucuna sürükleyiştir.”
Devletin düzen ve disiplinin sağlayan; toplumu hukuk ilkeleri ile yönetmeyi düzenleyen ve devletin bütün unsurları ile uygulamalarının halka yansıyan yüzünü oluşturan “politik örgütlenme” kavramı bakımından Atatürk, yine yeni bir başlangıcı oluşturmuştur. O, “merkezi” bir devlet kurmuştur ki, bu tarihi, coğrafi ve jeopolitik şartlara uygun bir tercihtir. Milli devletin tabii bir destekleyicisidir.
Şüphesiz, Atatürk’ün üstün dehasının en iyi yansıdığı alanlardan biri olan “devlet adamı” kimliği, sadece devlet kuruculuğundan ibaret değildir. Onun bir “dönüştürücü lider” olarak “inkılapçı” kimliği de yani değişimci, dönüşümcü, yenilikçi kişiliği de ön plana çıkmaktadır. Çünkü bu yönü; hem düşünce sisteminin, hem de kurduğu devlet sisteminin çağa ayak uydurmasını sağlayan en temel esastır. Atatürk’ün devlet adamlığının yansıdığı bir diğer alan da “siyaset kurumu”dur. O, büyük bir “siyaset adamı” olarak ortaya çıkmaktadır. Büyük siyasetçi, bağımsız bir devlette halkın huzur ve refahı ile o devletin devletlerarası güvenliğini sağlamak için tutulan yolu en başarılı bir şekilde yöneten devlet adamıdır. Bu görüş açısından büyük siyaset adamı iç politikada ve dış politikada üstün başarıların sahibidir.
Atatürk’ün büyük siyasetçi olarak üstün başarısı, karşılaştığı en çetin ve zor sorunlar karşısında, en doğru ve memleket için en hayırlı olan yolu görebilmesi, imkânları seçebilmesidir. Atatürk, iç siyaset ve dış siyasetteki uygulamaları ile de büyük bir siyaset adamı, daha geniş bir ifade ile büyük bir devlet adamı olarak ortaya çıkmaktadır. Prof. Dr. Fahir Armaoğlu, onun bu alandaki dehasını şu şekilde değerlendirmektedir.
“O, kendisini olayların akışına uymaya zorunlu gören ve buna göre davranan bir ‘oportünist’ (fırsatçı) değil, olayların dışına ve üstüne çıkıp, olaylara kendi görüşünün, kendi inanışının biçimini veren bir insandır. Onun diplomasisi, olaylarla beraber bir sürükleniş değil, olayları, kendi azim ve iradesi ile haklı ve doğru bir inanışın tabii sonucuna sürükleyiştir.”
YÖNETİCİLERİN SEÇİMİ
Bilindiği üzere Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet Halk Fırkası’nın (Partisi’nin) Parti Programı ünlü Türkçü düşünürümüz, cumhuriyetimizin ve Atatürk’ün fikir babası Ziya Gökalp tarafından yazılmıştır. Parti ilk kurulduğunda 9 olan fakat sonra 6 olarak şekillenen ve 1937 yılında “Laiklik” ilkesinin de girmesiyle hepsi “anayasal” hâle getirilen temel ilkelerinden biri “Milliyetçilik” ilkesidir. Siyasetinin temellerine milliyetçilik ilkesini oturtmuş olan Atatürk, öncelikle yöneticilerin seçimine dikkat çekmektedir. Cumhuriyet yönetiminin en temel esasını oluşturan, halkın kendini yönetecek olanları seçme işleminin özenle yapılması gerektiğini, başlarına getirecekleri insanları her bakımdan incelemeleri gerektiğini milletine âdeta vasiyet etmektedir:
“Muhterem milletime şunu tavsiye ederim ki, sinesinde yetişerek başının üstüne kadar çıkaracağı adamların kanındaki, vicdanındaki öz cevheri, çok iyi incelemek dikkatinden, bir an vazgeçmesin!”
Atatürk’e göre, dikkat edilmeden, özen gösterilmeden yapılan seçimlerle yönetime taşınan insanların, liderlerin “vefasızlık” göstermesi, millet nezdinde düşmandan görülen zararlardan daha büyük yaralar açar. Dost görünerek iktidara gelen ve sonra millet için değil de şahsı için çalışan böyleleri millete büyük zararlar verir:
“Bir memleketin, bir memleket halkının düşmandan zarar görmesi acıdır. Fakat, kendi ırkından, büyük tanıdığı ve başlarında taşıdığı insanlardan vefasızlık, felaket görmesi ondan daha acıdır. Bu, kalp ve vicdanlar için onulmaz yaradır.”
YARIN: SİYASETÇİLERİN TAŞIMASI GEREKEN ÖZELLİKLER