TÜRK KAPISI NAHÇIVAN -4-
Yaz Ayları Sıcaklıkları: ova ve alçak dağlık kesimlerde 24-28 derece, orta dağlık kesimde 16-20 derece, yüksek dağlık kesimde ise 6-8 derece arasındadır. Belirtilen ortalama ısı değerleri dışında, özellikle ağustos ayı içerisinde hava sıcaklığının bir kaç gün süreli olarak 45-50 dereceye yükseldiği görülmektedir.
Ortalama Yıllık Sıcaklıklar:
Aras Nehri boyundaki düzlüklerde ve alçak dağlık kesimde 12-14 derece, orta dağlık kesimde 5-8 derece, yüksek dağlık kesimde 1-2 derece, Zengezur silsilesinin güneydoğusundaki en yüksek kesimde ise -4 derecedir. En düşük sıcaklık -10 derece, en yüksek sıcaklık 45 derecedir.
Yağış Rejimi
Nahçıvan’da yağış miktarı her yerde aynı oranda değildir. Yağışlardaki farklılıklar, ayrı ayrı dağlık kuşaklarda daha belirgin olarak görülür. Aras etrafı engebeli düzlüklerde de ortalama yıllık yağışlar aynı değildir. Ortalama yıllık yağış miktarları, Culfa (712 metre)’da 215 mm, Dervişler (900 metre)’de 220 mm, Nahçıvan (910 metre)’da 251 mm, Ordubat (928 metre)’ta 276 mm, Kıvrak (910 metre)’ta ise 210 mm’dir. Şu halde, engebeli düzlüklerde en az yağış Kıvrak’ta, en çok yağış ise Ordubat’ta görülmektedir. Mutlak yüksekliği nispeten az olan dağlık sahalarda (1.000-1.300 mm), en çok yağış Şahpuz’da (365 mm), en az ise Cehri (276 mm)’de görülür. Yüksek dağlık kuşaklarda yağışlar 660 mm (Biçenek: 2.100 metre) ile 768 mm (Kvanus: 2.500 metre) arasında değişmektedir. Yağışların yüksekliklere göre yıllık ortalamaları şu şekildedir:
Yüksekliklere Göre Yıllık Yağışlar
Nahçıvan’da yağışların büyük bir bölümü baharda, az bir bölümü yaz aylarında görülür. Haziran ortalarına kadar yağışlar aralıklı olarak sürer. Temmuz, ağustos ve aylül ayları genellikle yağış görülmez. Ekim ayı ortalarından kış mevsimi sonuna kadar yağmur ve kar yağışları devam eder. Sıcak dönemde aylara ve yüksekliklere göre yağış durumu şu şekildedir:
Aylara ve Yüksekliklere Göre Yağış Miktarları
Kar Örtüsü
Nahçıvan’da kar örtüsünün kalınlığı, oluşumu ve erime zamanları farklıdır. Kar örtüsünün oluşumu ortalama olarak küçük dağlık kuşakta 20 aralık’tan, orta dağlık kuşağın aşağı kısmında 15 aralık’tan, yüksek dağlığın yukarısında ise ekim’in 15’inden itibaren başlar. Kar örtüsü küçük dağlık kuşakta en erken kasım’ın 15’inde, orta dağlık kuşakta ise eylül’ün 15’inde oluşur. Dağlık bölgelerde kar kalınlığı 0,2-1 metre olur. Arazinin düzlük yerlerinde 0,15-0,20 santimetre olarak gerçekleşir.
Devamlı kar örtüsünün erimesinin ortalama zamanı; küçük dağlık kuşakta şubat’ın 25’inde, orta dağlık kuşakta nisan’ın 1’inde, yüksek dağlık kuşakta ise mayıs’ın 1’inde başlar. Kuşaklara göre kar örtüsünün devamlı olarak kaldığı günlerin sayısı da yıl boyunca farklıdır. kar örtüsü; Aras boyu düzenliklerde 40 gün, orta dağlık kuşakta 80 gün, yüksek dağlık kuşakta ise 200 gün yerde kalır.
Yıl boyunca kar örtüsünün maksimum kalınlığından alınan ortalama yükseklik; en az düzenlik ve küçük dağlık kuşakta 15 cm, en çok ise yüksek dağlık kuşakta 40 cm’dir. Orta dağlık kuşakta bu 25-30 cm civarındadır. Kar örtüsünün kalınlığı ve devamlılığı bitkilerin gelişmesinde, yer altı sularının çoğalmasında, toprağın nemliliğinin artmasında önemli rol oynar.
Rüzgârlar
Nahçıvan’da görülen rüzgârlar esasen yerli rüzgârlardır. Rüzgârların istikameti çoğu zaman arazinin yapısal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Nahçıvan’da soğuk aylarda genel olarak kuzeydoğu-kuzeybatı, sıcak aylarda ise batı ve güney rüzgârları hâkimdir. En güçlü rüzgârlar temmuz ve ağustos aylarındaki doğu rüzgârları, en zayıf rüzgârlar ise kuzey rüzgârlarıdır.
Rüzgârların istikameti, dağlık arazide derelerin istikametine uygundur. Aras boyu düzlüklerde ise değişkendir. Nahçıvan arazisinde en güçlü rüzgârlar, özellikle Haziran-Ağustos aylarındaki doğu rüzgârları; en zayıf rüzgârlar ise kuzey rüzgârlarıdır.
Yüksek dağlık kesimde (2.000-3.200) sıcak yaz aylarında genellikle kuzey-kuzeydoğu ve doğu rüzgârları görülür. Rüzgarların yıllık ortalama sürati, 2-4 m/sn.; kış aylarında 1-2 m/sn., yaz aylarında ise 3-5 m/sn. kadardır. Yüksek dağlık kesimlerde soğuk kış aylarında rüzgârın hızı 3-7 m/sn. olur.
Sıcak ve kuru rüzgârlar estiği zaman hava sıcaklığı 30 dereceden yukarı çıkar. Bu çeşit rüzgârlar; nisan-eylül ayları arasında, düzlüklerde 50-70 gün, alçak dağlık kesimlerde 30-49 gün, orta dağlık kesimlerde 10-29 gün, yüksek dağlık kesimlerde ise 10 gün kadar sürer.
En etkili rüzgârlar İran’dan gelen güney rüzgârları olup, özellikle kış ve yaz aylarında culfa ve vadisini etkilemektedir.
Akarsular ve Çaylar
Nahçıvan akarsular yönünden zengin bir yapıya sahiptir. Büyük akarsuların yanında çok sayıda dağ çayları da mevcuttur. Ortalama uzunluğu 1,8 kilometre olan 400 büyük ve küçük çay vardır. Bunlardan 334’ünün uzunluğu 5 kilometre, 31’inin uzunluğu 6-10 kilometre, 24’ünün uzunluğu 11-25 kilometre, 7’sinin uzunluğu 26-50 kilometre, 3’ünün uzunluğu (Nahçıvan Çayı, Elince Çayı, Gilan Çayı) 51-100 kilometre 1’ininki (Şarki arpaçay) ise 100 kilometreden fazladır.
Ülkenin ortasını kuzey-güney istikametinde bölen Nahçıvan Çayı’nın doğusunda akarsular daha yoğun olup, batısında nispeten azdır. Küçük akarsular genellikle 1.000-2.500 metre arasındaki yüksekliklerde sıkça görülür. 2.500 metreden yüksek alanlarda azalır ve yerini küçük su kaynaklarına bırakır. 3.000 metreden daha yükseklerde ise iyice zayıflar.
Tüm akarsular kuzey-güney istikametinde akan birçok dağ çayını da bünyesine katarak, güney ve batı sınırını oluşturan Aras Nehri’ne akar.
Kimyevi terkibine göre, Nahçıvan’ın akarsuları hidrokarbonatlı kalsiyumlu sınıfa dahildir. Irmakların yukarı çığırında, orta mineralleşme 150 mg/lt’den az olduğu halde, aşağı çığırda 1,5-3,5 kez artarak 300-500 mg/lt.’ye ulaşır. Nahçıvan ırmakları ile her yıl Aras’a çözülmüş şekilde 300 bin ton tuz dökülür.
Azerbaycan’ın başka ırmaklardan farklı olarak Nahçıvan’ın ırmakları kış döneminde (aralık-şubat) buz ile örtülür. Bazen sert geçen kış dönemlerinde ırmaklar tamamı ile donar. Irmaklarda taşmalar esasen yaz devrinde, karların erimesi ve gür ilkbahar yağmurlarının yağması sonucunda ortaya çıkar.
Kar erimesi sürekliliği, beslenme sahasının mutlak yüksekliği ve büyüklüğünün ilkbahar taşkınlarında önemli etkisi vardır. Sonbahar taşkınlarını esasen yağmurlar etkiler (ekim-kasım) ve ilkbahar taşkınlarına oranla daha az olur.
Nahçıvan’da belli başlı büyük akarsular; Arpaçay, Cehri Çayı, Nahçıvan Çayı, Elince Çayı, gilan çayı, ordubat çayı ve İran sınırını teşkil eden Aras Nehri’dir. Nehirlerin uzunlukları ve havzaları şu şekildedir:
Nahçıvan’daki Başlıca Çaylar ve Havzaları
YARIN: GÖLLER, BARAJLAR VE GÖLETLER