TÜRK KAPISI NAHÇIVAN -1-
COĞRAFİ OLARAK DÜNYA ÜZERINDEKI KONUMU:
Nahçıvan, Asya kıtasında olup, ana denizlerden uzaktır. Nahçıvan, Güney Kafkasya’da Aras Nehri’nin kuzeyinde kalan bölgede; 38° 50’ ve 39° 50’ kuzey enlemleri ile 44° 15’ ve 46° 15’ doğu boylamları arasında yer almaktadır. Kuzey ve doğuda Ermenistan, güney ve batıda İran, kuzeybatıda Türkiye ile çevrilidir. Nahçıvan, güney Kafkasya’da Aras Nehri’nin kuzeyinde kalan bölgede, kuzey ve doğuda 224 kilometrelik bir hudutla Ermenistan, güney ve batıda 176 kilometrelik bir hudutla İran, kuzeybatıda 11 kilometrelik bir hudutla Türkiye ile çevrilidir.
KİLİT MINTIKASI
Türkiye-Nahçıvan sınırını Aras Nehri çizerek güneye iner ve Nahçıvan - İran sınırını da çizerek Ordubat’ın 12 kilometre doğusunda bulunan Kilit mıntıkasından ülkeyi terk eder.
Ermenistan ile hududun, Aras Nehri’nden doğuya doğru 60 kilometrelik bölümü düz, kalan 210 kilometre ye yakın kısmı ise dağlık araziyi takip eder.
Toplam yüzölçümü 5.363 kilometrekare olup, arazinin % 60’ı dağlar, % 30’u ise ova ve nehirlerden oluşur. Deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 1.450 metre olan Nahçıvan arazisi; ortalama yüksekliği 750 metre olan Aras Nehri’nden itibaren kuzeye ve doğuya doğru yükselir ve yer yer 3.000 metreye ulaşır.
En yüksek kesim Kapıcık Dağı olup 3.906 metredir.
Kuzeybatıdan güneydoğuya en uzun mesafesi 158 kilometre ve kuzeyden güneye en uzun mesafesi ise 75 kilometredir. Nahçıvan, Aras Nehri’ne paralel uzanan kısa kenarı 30-40 km, uzun kenarı 140-150 km olan bir dikdörtgen şeklindedir. Bölgenin en çöküntü yeri Nahçıvan şehrinin bulunduğu bölge olup denizden yüksekliği 730-800 metreye, doğuya Ermenistan hududuna doğru 3.000-3.500 metreye kadar yükselir. Arazinin Aras Nehri’nden itibaren doğuya doğru sadece 25-30 kilometrelik bölümü ova, geri kalanı ise tamamen dağlıktır.
ŞARKIN KAPISI
Nahçıvan; coğrafi konumu itibarıyla tarih boyunca büyük bir jeopolitik ve jeostratejik önem taşımıştır. Bölgenin en önemli özelliklerinden biri, tarihi geçit ve ticaret yolları üzerinde yerleşmiş olmasıdır. Bundan dolayı batı ile doğuyu birleştirir. Bu nedenle de Nahçıvan’a “Şarkın Kapısı” denilmiştir. Tarih içerisinde şu ticaret yolları veya geçiş güzergâhları açısından Nahçıvan değerini muhafaza etmiştir:
- Şamahı-Karabağ-Nahçıvan-Erivan-Anadolu,
- Hindistan-Tebriz-Nahçıvan-Erivan-Erzurum- İstanbul-Venedik,
- Nahçıvan-Erivan-Tokat-İzmir-Venedik,
- Hindistan-Tebriz-Nahçıvan-Karadeniz sahilindeki şehirler.
Nahçıvan, tarih boyunca istila ve ticaret yollarının üzerinde bulunması nedeniyle, büyük bir jeostratejik değere sahip olmuş ve bunun sonucu olarak da, sürekli olarak büyük güçlerin çatışma alanı hâline gelmiş; kısa süreler içerisinde değişik güçlerin egemenliğine girmiştir. Bu çerçevede özellikle, İran-Osmanlı, Osmanlı-Rus ve İran-Rus mücadelelerinde Nahçıvan büyük bir rol oynamıştır. Nahçıvan’ı stratejik hale getiren coğrafi bir özelliği de, Rusya’nın Orta Doğu’ya inme politikalarında âdeta bir engel teşkil etmesidir.
Jeopolitik teoriler açısından bakıldığında ise Nahçıvan, hem kara hâkimiyeti, hem de kenar kuşak teorileri bakımından önemli bir konumda bulunmaktadır. Ayrıca Nahçıvan; XX. yüzyılın başlarından itibaren petrolün öneminin anlaşılmasından dolayı, Bakü (Azerbaycan) ve İran petrollerini kontrol etmek isteyen Rusya, İngiltere, Almanya ve nihayet günümüzde ABD gibi büyük sanayi güçlerinin çatışma alanlarından biri olmuştur. Günümüzdeki siyasi ve ekonomik gelişmeler ile Sovyetler Birliği’nin çökmesi sonrasında oluşan yeni dünya dengeleri, bölgenin ve bu arada Nahçıvan’ın önemini iyice arttırmıştır.
YARIN: DOĞAL YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ