Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı Projesi gibi yüzyılımızın en büyük enerji dağıtım hattı projesi başta olmak üzere Hazar Havzası enerji kaynaklarının dünya pazarlarına ulaştırılması Nahçıvan’ın bulunduğu konumu daha da önemli kılmaktadır. Türk dünyası açısından bakıldığında ise Nahçıvan daha da önem kazanmaktadır. Öncelikle Azerbaycan olmak üzere Türkiye’nin Türk dünyası ile kara irtibatını sağlayan yegane bölge Nahçıvan’dır. Bu anlamda Nahçıvan, Türkiye’nin Türk Dünyasına; Azerbaycan’ın veya Türk dünyasının Avrupa’ya açılan kapısıdır. Türkiye ile orta Asya Türk cumhuriyetleri arasında köprü durumundadır. Ancak, bilindiği gibi Sovyetler Birliği zamanında 1920’de yapılan düzenleme ile kadim Azerbaycan toprağı olan Zengezur bölgesinin haksız bir tasarrufla Ermenistan’a verilmesi, burada Ermenilerin iskan edilmesi suretiyle Türk dünyasının karadan ulaşım bütünlüğü kesilmiştir. Bu bütünlüğün sağlanması, Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin Türkiye üzerinden batı ülkelerine açılabilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır.

Doğal Yeryüzü Şekilleri

Nahçıvan büyük kısmı ile dağlık bir ülkedir. Arazinin % 60’ı dağlık, % 30’u düzlük ve ovalar, % 10’u ise su ve göletlerle kaplıdır. Nahçıvan arazisinin büyük bir bölümünü Küçük Kafkas Dağlarının Zengezur ve Dereleyez silsileleri ve onların Aras Nehri’ne doğru uzanan; orta ve alçak dağlık mıntıkalar yaratan kolları oluşturur. En alçak yeri; dilucu kuzeyinde 700 metre yüksekliğindeki arazi kesiminden Nahçıvan’a giren Aras Nehri’nin, ordubat güneyindeki 600 metre rakımdan geçtiği Kotan Bölgesi, en yüksek yeri ise; Küçük Kafkasların en yüksek dağ silsilelerinden olan Zengezur dağlarının en yüksek noktası, 3.906 metre yüksekliğindeki Kapıcık Zirvesi’dir.

Nahçıvan arazisi, alçak dağlık, orta dağlık, yüksek dağlık kuşaklar ile düzlükler (ovalar)den meydana gelmektedir.

Dağlar

Alçak dağlık (700-1.200 metre) bölge bakımından kuzey batıda Velidağ, Dehne, Ucubiz, Sarıdağ ve Bozağıl dağları dikkati çekiyor. Orta dağlık (1.500-2.400 metre) bölge daha çok Nahçıvan Çayı ile Elince Çay arasında gelişmiştir. Bu bakımdan İlanlıdağ, Elince, Nehecir, Eshabül-Kehf Dağları önemlidir. Yüksek dağlık (2.400-3.900 metre) bölge ise, Zengezur ve Dereleyez silsilelerinin vadileri boyunca uzanmaktadır.

Ortalama yüksekliği 3.200 metre olan ve nahcivan-Ermenistan sınırı boyunca uzan Zengezur silsilesi; Salvartı Dağı Bloku, Soyuk Dağı Bloku ve 2.656, 2.811 ve 3.018 Rakımlı Tepeler Bloku olmak üzere üç bölümden oluşur. Kapıcık Zirvesi’nden sonra, Zengezurların diğer yüksek zirveleri ise; Yağlıdere Dağı (3.827 metre), Kazangöldağ (3.814 metre), Sarıdere Dağı (3.754 metre) ve Deveboynu Dağı (3.560 metre)’dır.

Dereleyez dağ silsilesi ise Nahçıvan arazisinin kuzeybatı bölümündedir ve Zengezur silsilesine nispetle alçaktır. En yüksek noktası Küküdağ olan Derelegez silsilesi; Nahçıvan-Ermenistan sınırı boyunca uzanır. Silsilenin Cehri Çayı’ndan batıdaki bölümü kavis çizerek güneye doğru uzanarak alçalır. Burada en yüksek zirve Keçeltepe Dağı (2.740 metre)’dır. Bu silsileden Karankuş, Cehri, Karaultepe, Remler ve Buzgov kolları ayrılır. Dereleyez silsilesinin Cehri Çayı’ndan doğudaki esas bölümü doğuya ve güney batıya doğru uzanır. Burada ortalama yükseklik 2.900-3.110 metredir (Siperdağı 3.117 metre, Keçeldağ 3.118 metre, Küküdağ 3.120 metre). Dereleyez silsilesi; kuzeydoğu ucunda yüksekliği 3.087 metre olan “Adsız Zirve”nin yakınında Zengezur Silsilesi ile birleşir. Silsilenin güneybatı bölümü ise Cehri ve Nahçıvan çayları arasında uzanır.

Düzlükler ve Boğazlar

Nahçıvan topraklarının önemli bir kısmı, Iğdır Ovası’nın doğal uzantısı şeklindedir. Arazinin yaklaşık üçte birlik bölümünü birbirinden dağ kolları ve vadilerle ayrılan Aras boyu düz alanlar oluşturmaktadır. Düz alanlar daha çok Aras Nehri boyunca uzanmaktadır. Nahçıvan arazisinin % 32’lik bir kesimini oluşturan Aras boyu düzlüğü, bütün bir düzlük olmayıp, ülke dahilinde birkaç yerde Dereleyez ve Zengezur Dağlarının meridyenler istikametinde uzanan kolları veya yükseklikler vasıtası ile bir sıra engebeli düzenliklere (Sederek, Şerur, Büyükdüz, Nahçıvan, Ordubat vs.) ayrılır.

Sederek Düzü, Nahçıvan’ın kuzeybatısında Ermenistan’ın Ararat düzlüğü ile sınırlanır ve Dehne-Velidağ yüksekliğine kadar uzanır. Güneyden Aras ile; kuzeybatısından ise Saraybulak Dağlarının güneydoğu etekleri ile sınırlanır.

YARIN: NAHÇIVAN COĞRAFYASI