ERMENİ TERÖR ÖRGÜTLERİ VE ERMENİLERİN YAPTIĞI KATLİAMLAR (6)

Berlin Antlaşması’nın 61. maddesinde Islahat yapılması öngörülen Ermenilerle meskûn vilâyetlerden biri de Van vilayetidir. Ermenilerin ve onları destekleyen batılıların en çok üzerinde durdukları, propaganda ve teşkilatlanmalarını yoğunlaştırdıkları yer yine burası olmuştur. Komite reislerinin, Osmanlı Ermeni mebuslarının ve Batılı konsolosların en çok ziyaret ettiği ve Ermeni çeteleriyle, bilâhare gelecek olan gönüllü alaylarının faaliyetlerini ve sayılarını giderek arttırdıkları bölge de burası olmuştur. Bütün bu faaliyetlerle, özellikle Avrupa kamuoyunda bölgede Ermenilerin ellerinden işlerinin alındığı, kendilerine zulmedildiği, katledildiği, hürriyetlerine kastedildiği imajı verilmeye çalışılmış ve bilhassa Ermeni nüfusunun Türklerden fazla olduğu iddia edilmiştir. Olaylar incelendiğinde, iddiaların tamamen aksine olduğu görülmektedir. Devlet memuriyetlerinde, mebuslukta olduğu gibi, bölge sanayi ve ticaretinin büyük bir kısmı Ermenilerin ellerindedir. Genellikle çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşan Türkler, ticaret ve sanayi kollarında kısmen Ermenilerin yanlarında çalışmışlardır. İçeriden ve dışarıdan temin edilen silahlar ve kurulan çetelerle, mağdur, mazlum, maktul olanlar Ermeniler değil, bölgede yaşayan Türkler olmuş, hatta olayları tasvip etmeyen aklıselim sahibi Ermeni halkı da bu çeteler tarafından haraca bağlanmış, isyana itilmiş, ölüm pahasına hükümet kuvvetlerine silah çekmeye mecbur edilmiştir.

TEŞKİLATLANMA ÇABASI

Yine, bölgede eşkıyalık, katliam ve zulüm yapanlar Ermeniler olmasına rağmen, bunların faturası hep Türklere çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla Berlin Kongresi’nin 61. Maddesi hem Batılılar, bilhassa Rusya ve İngiltere tarafından, hem de bunlardan cesaret alan Ermeni komiteleri tarafından istismar edilmeye çalışılmıştır. Ermeni komiteleri bölgedeki konsoloslukları, okulları, kiliseleri ve dernekleri kullanmak suretiyle süratle teşkilatlanmışlar ve kısa sürede eşkıyalığa başlamışlardır. Bölge Taşnaksutyun komitesi elebaşıları arasına Kafkasya’da ve Karabağ’da Rus Hükümetince işledikleri suçlardan dolayı idama mahkûm edilen İşhan ve Aram da katılmış ve ilk iş olarak Van’ın Akdamar adasındaki Ruhban Mektebi’ni teşkilatın harekât merkezi haline getirmişlerdir. Buradan sağladıkları paralar ve yetiştirdikleri militanlarla faaliyetlerini köylere kadar yaymışlardır. Ruhban Mektebi’ne ise rahiplikle hiç alâkası olmayan bir komiteciyi, Yeznik’i, Katogigok Vekili tayin etmişler ve yardımcı olarak da İstanbul ve çeşitli vilayetlerde komite faaliyetlerinden aranıp Van’a kaçmış ve Türk kanı akıtmayı kendisine görev saymış olan Daniel isimli bir komitecinin, İran’da Ermeni Mektepleri Müfettişliği ve komitecilik yapan Rafael, Serkis, Karçekanlı Vartan, Dsep, Osmanlı Ermeni Mebusu Vramyan ve Papazyan’ın da katılmalarıyla Akdamar Ruhban Mektebi bir ihtilâl merkezi hâline gelmiş ve bölgedeki kanlı olaylar buradan sevk ve idare edilmiştir. Seferberlik ilan edilince, içeride hazırlıklarını tamamlayan komiteler, Kafkaslardaki gönüllü alaylarıyla birlikte Rus ordusunun öncü kuvvetleri olarak harekete geçmişlerdir. Van ve Muş civarındaki komiteler, Türklere karşı giriştikleri faaliyetleriyle tanınmış Erzurumlu Antranik (General), Muşlu Simbat, Vanlı Hamazasp vb. liderlerin teşkil ettikleri üçer-dörder yüz kişilik taburlarla Rus ordusunun ilerlemesini kolaylaştırmak ve Osmanlı ordusunu gerilerden vurmak amacıyla faaliyete başlamışlardır.

1915 OLAYLARI

Bunların bir kısmı da, Van’da hükümet memurlarına, jandarmalara, Türklere ve kendilerini desteklemeyen Ermenilere saldırmaya başlamışlar ve eşkıya gruplarını toplayarak Van’ı bir merkez haline getirmeye çalışmışlardır.

1915 Şubat ayı içerisinde birçok olay meydana gelmiştir. Van’ın Tımar nahiyesinde koyun sayımları sırasında Ermeniler, memurlara silahla saldırmışlar ve olay üzerine binden fazla eşkıya toplanmıştır. İsyan bilâhare Gevaş ve Şitak (Çatak) kazalarına sirayet etmiş, asiler telgraf tellerini kesmekle kalmamış Gevaş Kadısı İsmail Hakkı Efendi’yi ve Tımar’ın Barat köyünde pusu kurarak Jandarma Kumandanı Süleyman Bey’le maiyetindeki erleri şehit etmişlerdir. Olaylarla ilgili tahkikâta başlanması ve bazı Ermeni casuslarının yakalanması üzerine eşkıya grupları çevredeki bütün Türk köylerine saldırıya geçmişler ve katliama başlamışlardır.

27 Şubat’ta Adilcevaz’dan Van’a gelmek üzere hareket eden 3.000 civarındaki gönüllü Türk askerine Arın köyü civarında saldıran Ermeni çeteleri, burada 8 kişiyi şehit etmişler, ancak Erciş’ten hükümet kuvvetleri gelince Van Gölü’ne açılarak kaçmışlardır. Daha sonra çevrede toplanan 5.000 civarındaki eşkıyanın yarısı Van merkezine saldırıya geçmiş, Nisan başlarında Bank-ı Osmanî, Düyun-ı Umumiyye, Reji, Posta-Telgraf idaresi, hükümet daireleri ve birçok evi havaya uçurmuşlar ve İslâm mahallelerini ateşe vermişlerdir. 7 Nisan 1915’ten itibaren de şehri kuşatan Ermenilere karşı savunmak amacıyla halk ve askerler iç kaleye sığınmışlardır. Çevreden yardım gelmesini önleyen Ermeniler etrafı siperlerle donatmış, lağımlar kazmışlar ve genellikle Trabzon’dan saman balyaları içerisinde gizlice getirdikleri son model Rus silah ve bombalarıyla kaleyi tazyik etmeye başlamışlardır. 15 Nisan’dan itibaren çevredeki Ermeni çeteleri de bölgeye gelerek şehri tamamen kuşatmışlar ve sayıları 10.000’leri aşmıştır. Birçok sıkıntıya katlanan halk ve az sayıdaki asker Van kalesinde ancak mayıs sonuna kadar tutunabilmiş ve şehit düşmüştür. Gerek muhasara sırasında ve gerekse sonunda şehir ve çevre halkından yüzlerce kişi şehit edilmiş ve her yer tahrip edilmiştir. Şehri ele geçiren Ermeniler hemen bir “geçici hükümet” kurmuş ve Türklere hayat hakkı tanımamışlardır.

Ermenilerin vahşetlerinden korumak için, Türkleri “tehcir”e tâbi tutmayı amaçlayan Van Valisi Cevdet Bey, 24 Nisan 1915’te Dâhiliye Nezareti’ne şu telgrafı göndermiştir:

“..Asiler (Ermeniler) yol kesiyor ve civar köylere hücum ederek buraları yakıyorlar. Bunlara engel olmak imkânsızdır. Şimdiden birçok kadın ve çocuk yersiz-yurtsuz kalmıştır. Bunları aşiret köylerinde barındırmak da uygun ve mümkün değildir. Bunların batıdaki vilayetlere göndermeye başlanması münasip midir?”

ABD VE AVRUPA’DAN DESTEK

Takviye kuvvetlerle Ermenilerin yeniden saldırıya geçmeleri üzerine Vali Cevdet Bey, kaleye sığınmış olan şehir halkını göç ettirmiş (tehcir) ve bilâhare Ermeniler, sonra da Ruslar şehri işgal etmişlerdir. Van’ın işgalinden sonra Rusların da tahrikiyle Ermeni isyanları çevreye yayılmış; Ermeni çeteleri birçok yerde katliamlara girişmiş ve bazı köyleri tamamen yok etmişlerdir. Son zamanlarda yapılan araştırmalar sonunda bunlardan bir kısmına ait toplu mezarlar tespit edilmiştir ki, bunlar Van (merkez) Selimbey Mahallesi, Erciş (Kışla Mahallesi), Zeve köyü (burada Zeve’yle birlikte sekiz köy halkından 3.000 kadarı Ermenilerce katledilmiştir), Çatbayır (Bahçesaray) köyü, Çaldıran’daki bir mevki ve Alaköy’dür.

Türklere yaptıkları bu insanlık dışı mezalim ve katliamları devrin Ermeni kaynakları Avrupa ve Amerika basınında övünerek neşretmişlerdir. Bunlar Genelkurmay, Başbakanlık, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivleriyle, hususi arşivlerde ve birçok Türk ve yabancı araştırmacı, yazar ve subay tarafından yapılan yayınlarda zikredilmiştir. Binlercesi içinden sadece birini örnek olarak verip iki topluluk arasındaki insanlık anlayışını göstermeye çalışacağız. İşte Rafael de Nogales’ten iki pasaj:

“Van Valisi Cevdet Bey Van’dan ayrıldıktan sonra Ermenilerin oraya hâkim olduklarını ve bütün Müslüman ihtiyar kadın ve çocuklarını katlettiklerini öğrendik. Dünyanın hiçbir yerinde bu derece alçakça hareketler görülmemiştir. Bu durum bana Van’daki şu olayı hatırlattı: Birkaç subayımla topçu ateşini gözetlerken yandaki evin damında bir Müslüman kadın çamaşır asıyordu. Ermeniler bunu görür görmez ateş açtılar; bu ihtiyar kadının vücudunu delik deşik ettiler. Ermeniler yarım düzine subayla uğraşmaktansa böyle zavallı kişileri öldürtmekten büyük zevk duyuyordu.”

Bu hunharca harekete karşı Türklerin insanî davranışları ise her türlü takdirin üzerindedir. İşte aynı yazarın teşhisi:

29 Nisan 1915 günü kumandanlık binası yakınında üç Türk askeri gördük. Bunlar, hiçbir şey yemeden çevredeki bir kuyuda dokuz gün kalmış olan bir Ermeni’ye yiyecek veriyorlardı. Bu Ermeni, Van Valisi’nin öldürülmesi için düzenlenen bir suikaste katılmayı reddederek arkadaşlarının takibinden kurtulmak üzere kuyuya saklandığını söylüyordu. Arkadaşları onu öldürmek için arıyorlarmış. Bu Ermeni’nin karnı doyurulduktan sonra hastaneye yatırıldı. İyi oluncaya kadar birkaç gün orada tedavi edildi.

YARIN: MUŞ OLAYLARI