MUSTAFA KEMAL’İN HARP AKADEMİSİ ÖĞRENİMİ VE İLK TAYİNİ (1)

İstanbul Pangaltı’daki harp okulundaki üç yıllık eğitim ve öğretimini bitiren Mustafa Kemal, o dönemde aynı bina içinde bulunan harp akademisi sınıflarına devam edecektir. Pangaltı Harbiye Mektebi binası, şu anda Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı (Harbiye Mahallesi/Şişli/İstanbul) olarak hizmet vermektedir.

Mustafa Kemal’in harp okulundan “neşet” (çıkış/mezuniyet) tarihi olan 10 Şubat 1902 Pazartesi (28 Kanunusani 1317) tarihi, Harp Akademisi’ne girdiği tarihtir. Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki “1315 Duhullülere Mahsus Künye Defteri”nde Ahmet Tevfik, Mustafa Kemal, Recep Fahri ve Ali Şevket’in yer aldığı sayfanın başında, “Manastır Mekteb-i İdadisinden vürud eden (gelen) şakirdan (öğrenciler)” başlığının devamında “duhül” (giriş) ve “neşet” (çıkış/mezuniyet) tarihleri yazılıdır. Ayrıca Mustafa Kemal’in “çiçek künyesi”nin üzerinde “3. Ordu Erkan-ı Harbiye Birinci Sene Namzetliğine” yazılmıştır. Aynı ibareler, Ahmet Tevfik ve Ali Şevket’in künyelerinin üzerinde de bulunmaktadır.

HARP AKADEMİSİ: SİSTEM KENDİ İÇİNDE İYİ OLANI SEÇİYOR

1848 yılında harp okulu içinde “Erkan- ı Harbiye Sınıfları” adı ile kurulan harp akademisi, Esat Paşa’nın Harp Okulu Öğretim Başkanlığı’na atanmasından (1899) sonra, yani Mustafa Kemal’in Harp Okulunda öğrenime başladığı sırada yeni bazı düzenlemeler yapılmıştır. O zamana kadar harp okulundan “erkân-ı harp sınıfları”na geçen öğrencilere “erkân-ı harp” (kurmay) deniliyordu. Esat Paşa, bunu değiştirmiş, “erkân-ı harp namzedi” (kurmay adayı) şekline çevirmiştir. Bundan sonra harp akademisi öğrencileri kısaca “namzet” (aday) olarak anılmaya başlanmıştır. O dönemde harp okulu eğitim ve öğrenimini “Pekiyi” derece ile bitiren başarılı öğrenciler sınavsız olarak harp akademileri sınıflarına devam edebiliyorlardı.

O zamana kadar Harp Akademisi’nin 15 kişiyi geçmeyen öğrenci sayısı, yine Esat Paşa’nın çabalarıyla kırka kadar yükseltilmiştir. Fakat bu öğrencilerden ordunun ihtiyaç fazlası kısmına kurmaylık hakkı verilmemiş, bunlar “mümtaz” adı altında ve yüzbaşı rütbesiyle kıtalara çıkarılmışlardır. Bu uygulamanın 1902 yılından itibaren başladığı görülmektedir. Bu yıldan itibaren Erkan-ı Harbiye sınıflarından “Çok İyi” derecede başarı sağlayanlara “Kurmay”, ve “İyi” derecede bitirenlere “Mümtaz” unvanı verilmeye başlanmıştır. Bu usul, 1909 yılına kadar devam etmiştir. Mümtazlar arasında “kurmay” ihtiyacını karşılamak üzere sonradan “kurmaylıkları” onananlar da çoktur. Bu dönemde, Erkân-ı Harp sınıfı öğrencileri, “Kurmay Yüzbaşı” olarak mezun olmuşlar ve iki yıl sonra da “Kıdemli Yüzbaşılığa” yükselmişlerdir.

Mustafa Kemal akademiye başladığı yıl sınıf mevcudu, topçu ve süvari okullarından gelenler ve değişik sebepler dolayısıyla bir üst sınıftan kalanlar ile birlikte 43 kişidir.

DERSLERİ, NOTLARI VE BAŞARI DURUMU

Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki, elle yazılmış (matbu olmayan) 16 No’lu Numara Defteri’ne göre Atatürk’ün harp akademisinde ders başarısı şu şekildedir:

Sınıf mevcudu kırk iki kişi olan Akademi birinci sınıfta, Mustafa Kemal’in, başarı sırası 8’dir. Mustafa Kemal’in, akademi ikinci sınıfında ise başlangıçta kırk, mezuniyette 39 kişilik sınıf mevcudu içinde 6’ncı sıradadır.

Mustafa Kemal, Kurmay Yüzbaşı olarak yeminini 08 Teşrinievvel 1320 (Hicri: 11 Şaban 1322), Miladi 21 Ekim 1904 Cuma günü eder. Mustafa Kemal 11 Ocak 1905 Çarşamba (29 Kanunuevvel 1320) günü “Erkan-ı Harbiye (Kurmay) Yüzbaşılığı ile mektepten neşet ederek (mezun olarak) sunuf-u selasede (üç sınıfta: Piyade, Top, Süvari) bölük idare ve kumanda etmek üzere atik (Eski) 5 nci Ordu’ya memur buyrulmuştur (görevlendirilmiştir.)”

57’nci dönem akademi mezunu toplam 40 kişidir. Bunların 13’ü “Kurmay”, 27’si de “Mümtaz” olmuşlardır. Mevcut bilgi ve belgelere göre Mustafa Kemal “Kurmay Yüzbaşı” olarak akademiyi bitiren 13 kişi arasında 5’inci olmuştur.

Ömer Sami Coşar tarafından; Mustafa Kemal’in Akademiye başladığı birinci sene sınıf mevcudu, topçu ve süvari okullarından gelenler ve değişik sebepler dolayısıyla bir üst sınıftan kalanlar ile birlikte 43 kişi olarak gösterilmekte ise de gerçekte sınıfın mevcudu 42’dir. Söz konusu sayı, harp okulu ve topçu okulu (Mühendishane-yi Berri-i Hümayun) mezunu kurmay adayı öğrenciler ile hastalık sonucu devre kaybeden üç subayın (Ahmet Efendi Saraçhane, Sedat Efendi Üsküdar, Mustafa İzzet Efendi Kale-yi Sultaniye) bunların sınıfına katılımı ile oluşmuştur.

Mustafa Kemal ilk yılını 1922’de yayınlanan anılarında şöyle anlatır: “Erkan-ı Harp sınıflarına geçtik. Mutad olan derslere çok iyi çalışıyordum. Bunların fevkinde olarak ben de ve bazı arkadaşlarda yeni fikirler peyda oldu. Memleketin idaresinde ve siyasetinde fenalıklar olduğunu keşfetmeye başladık...”

Kara Harp Okulu Arşivi’ndeki, elle yazılmış (matbu olmayan) 26 No’lu Numara Defteri’ne göre Atatürk’ün harp akademisi birinci ve ikinci sınıfta okuduğu dersler, notları ve buradaki ders başarısı şu şekildedir:

Sınıf mevcudu kırk iki kişi olan Akademi birinci sınıfta (bu sınıfa ait Numara Defteri’nde isimleri görülen, Faik Efendi Isparta, Müştak Efendi Van, İbrahim Efendi Tunus ve Osman Efendi Sultanahmet çeşitli sebeplerle sınıfı tamamlayamamışlardır. Bu sebeple defterde notları gözükmemektedir. Bu durumda sınıfın gerçek mevcudu otuz sekizdir.), toplam 580 olan ders notlarından Mustafa Kemal, toplam 479 not almıştır ve başarı sırası 8’dir. Okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir:

Aynı sınıfın başarı sıralamasında Ahmet Tevfik, Selanik 522 toplam notla birinci; İhsan, Cihangir (Sabis) 517 toplam notla ikinci; Süleyman, İzmir 508 notla üçüncüdür. İlk ona giren öğrenciler ve toplam notları şu şekildedir:

Mustafa Kemal’in, akademi ikinci sınıfında öğretime başladığı yılın başında sınıfın mevcudu 40’a, sonunda ise 39’a düşmüştür. Bu sayı, ikinci sınıfta hastalık nedeniyle devre kaybeden iki subayın katılması (Asım Efendi Kütahya, Ahmet Efendi Bursa), çeşitli nedenlerle ilişiği kesilen dört subayın (Faruk Efendi Isparta, Müştak Efendi Van, İbrahim Efendi Tunus, Osman Efendi Sultanahmet) ayrılması ve Şam vilayetinden Zeki Efendi’nin yıl içinde ihraç edilmesi ile oluşmuştur. Bu yılın not çizelgesinde, sene sonunda not alan toplam 39 öğrenci vardır. İkinci sınıfta Mustafa Kemal’in otuz dokuz kişilik (39) sınıf mevcudu içinde toplam 480 puan aldığı görülmektedir ve 6. sıradadır. Dersleri ve notları şu şekildedir:

Bu sınıfta ilk ona giren öğrenciler ve toplam notları şu şekildedir:

Gerek kendisinin, gerekse arkadaşlarının anılarından öğrendiğimize göre Mustafa Kemal akademide derslerin dışında kültürel çalışmalara çok önem veriyordu. Gazete çıkarmak işi burada harbiyeden daha düzenli bir şekilde yürütülüyor, kürsüden “konferans” niteliğinde konuşmalar yapıyor ve bunların metinlerini arkadaşlarına dağıtıyordu. Bu gazete çıkarma işi bir jurnalle onların hapise girmelerine yol açacaktır.

YARIN: 57. DÖNEM MEZUNU KAÇ KİŞİDİR? BAŞARI SIRALAMASI NASILDIR?