TÜRK KAPISI NAHÇIVAN -3-

Velidağ-Dehne yüksekliğinden Karabağkar-Kıvrak hattına kadar uzanan Şerur Düzü, Nahçıvan arazisinin geniş bir bölümünü oluşturur. Sık nüfusa, verimli topraklara sahip olan bu düzlük, Nahçıvan’ın tarım üretiminde de önemli bir rol oynar. Şerur Düzü’nden doğuda Karabağlar-Hok-Tazıuçan yüksekliği ile Duzdağ hattı arasında Büyük Düz bulunur. Büyük Düz, iklimin ve hidrolojik şartların etkisi neticesinde su kaynaklarından mahrum olduğu için doğal bir tuzlaşmaya maruz kalmıştır. Nahçıvan Düzü, Aras boyu düzlüğünün büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Batıdan Cehri-Duzdağ hattı ile güney batıdan Aras ile güneydoğudan Nehrem-Erezin yüksekliği ile, kuzeydoğudan Sirap, Nehecir, Haçaparak hattı üzre Sarıdağ- Nehecir ve Kırklar Dağı’nın etekleri ile sınırlanır. Bu düzlük, Nahçıvan Çayı, onun aşağı bölümündeki kolları, bir sıra tepelikler ve derelerle parçalanır. Bütün bu büyük düzenliklerden başka; batıdan doğuya doğru Elinceçay, Kara dere, Gilançay, Düylünçay, Venendçay, Eylisçay ve Ordubatçay’ın taşıdıkları, birkaç engebeli düzenlik meydana getirmiştir. Bunlardan en çok dikkat çeken Culfa, Yaycı, Deste ve Ordubat Düzenlikleri’dir. Ülkede üç tane önemli boğaz vardır:

Canavar Boğazı: Sederek bölgesinde Dahne Dağı ile Velidağ arasındadır. Biçenek Geçidi: Şahpuz bölgesindeki Biçenek meskun mahallinin güneybatı çıkışındadır. Haçik Boğazı: Ermenistan- Haçik şehrinden başlayarak Nahçıvan’ın Şerur’a bağlı Yukarı Yaycı köyüne kadar uzanır. Aşağıda Nahçıvan tarihi anlatılırken de görülecektir ki; tarih içindeki bütün geliş ve gidişlerde bu geçitler kullanılmıştır.

İKLİM

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin iklimi birçok bakımlardan Azerbaycan’ın diğer fiziki-coğrafi vilayetlerinden farklılıklar gösterir. Tipik bir dağlık ülke olan Nahçıvan’ın mevcut ikliminin oluşmasında etkili olan amillerden biri fiziki yapısıdır. Doğudan, kuzey doğudan ve kuzeyden Zengezur ve Dereleyez Dağları ile çevrilmiş olması, Ermenistan ve İran yaylaları ile komşu olması, geniş su havzalarından bir hayli uzak olması Nahçıvan ikliminin kendine has şartlarını yaratmaktadır.

BÖLGELERE BAKIŞ

Nahçıvan, tipik kara iklimine sahip olup, baharları çok yağışlıdır. Haziran ortalarına kadar yağışlar aralıklı olarak sürer. Yazları kuraktır. Haziran ortalarından ekim başlarına kadar çok sıcak ve nemli bir hava vardır. Ekim ortalarından kış sonlarına kadar yağmur ve kar yağışları devam eder. İklimi beş tip ve bölge olarak incelemek mümkündür:

Birinci Bölge: Yazları kurak geçen yarım kara ve kuru çöl iklimidir. Aras Nehri boyunca ovalık ve alçak dağ kesimlerinde 600-1.100 metre yükseklikler arasında hüküm sürer. Yıllık ortalama sıcaklık 10-14 derece, ortalama yıllık yağış 300 mm’dir. En sıcak ayın (ağustos) ortalama sıcaklığı 29 derece, en soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı -3,-6 derecedir.

İkinci Bölge: Yazları kurak ve sıcak geçen soğuk iklim bölgesidir. Bu iklim tipi, dağlık kesimin alçak kısımlarında (1.100-1.600 metre ) görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 8-10 derece, ortalama yıllık yağış 300-350 mm’dir. En sıcak ayın (ağustos) ortalama sıcaklığı 21-26 derece, en soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı -4, -6 derecedir.

Üçüncü Bölge: Yazları kurak ve serin geçen soğuk yarım kara kuru çöl iklimidir. Dağların 1.600-2.600 metre arasındaki kesimlerde görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 6-10 derece, ortalama yıllık yağış 400-800 mm’dir. Bunun 300-400 mm’si yılın yaz aylarında, 200-400 mm’si sonbahar aylarında düşer. En sıcak ayın (ağustos) ortalama sıcaklığı 15-20 derece, en soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı -6, -10 derecedir.

Dördüncü Bölge: Yazı kurak ve serin geçen soğuk iklim bölgesidir. Dağların 2.600-3.200 metre arasındaki yüksekliklerde hâkim olan iklim tipidir. Soğuk iklim bölgesidir. Yıllık ortalama sıcaklık 1-3 derece, ortalama yıllık yağış 600-700 mm’dir.

En sıcak ayın (ağustos) ortalama sıcaklığı 8-12 derece, en soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı -10, -13 derecedir.

Beşinci Bölge: Dağ tundra iklimi bölgesidir. Dağların 3.200 metreden yüksek kesimlerde bulunan yüksek dağ kesimlerimde hüküm sürer. Yıllık ortalama sıcaklık –3, -8 derecedir. En sıcak ayın (temmuz) ortalama sıcaklığı 2-8 derece, en soğuk ayın (ocak) ortalama sıcaklığı -13, -16 derecedir.

HAVA SICAKLIĞI

Nahçıvan’da arazide yükseklik arttıkça hava sıcaklığı azalır. En düşük hava sıcaklığı ocak ayında görülür. Sıcaklık, şubat ayından mart ayına doğru artmaya başlar. Gilançayı’nın batısında hava sıcaklığı 7,3-8,3 derece, doğusunda (Ordubat-Bist) 6,7-6,8 derece olur. Mart ayından nisan ayına doğru artış 7,1-7,5 derece olur. Yazın hava sıcaklığı daha muntazam değişir.

Hava sıcaklığı ağustos ayında maksimum seviyeye ulaşır ve eylül ayından itibaren düşmeye başlar.

Ortalama en düşük sıcaklıklar; ova ve alçak dağlık kesimlerde -6 ile -10 derece, yüksek dağlık kesimlerde ise -10 derece ile -14 derece arasındadır.

En düşük sıcaklık -31 derece ile Dervişler’de; en yüksek sıcaklık 44 derece ile Culfa’da görülür. Bu sıcaklıklar aynı zamanda Azerbaycan arazisinde en düşük ve en yüksek sıcaklıklardır.

YARIN: YAĞIŞ REJİMİ